Thị trường thương mại điện tử biến tướng vì review ảo

Khác với quảng cáo công khai, review giả thường được ngụy trang dưới dạng đánh giá cá nhân. Đồ họa: TT

Review giả là hành vi gian dối thương mại

Trên nhiều sàn TMĐT hiện nay, dịch vụ “mua review ảo” đang nở rộ. Chỉ cần vài trăm nghìn đồng, người bán có thể sở hữu hàng chục đánh giá 5 sao cùng bình luận tích cực như: “sản phẩm tốt”, “shop giao nhanh”, “đóng gói cẩn thận”... Những dòng nhận xét dày đặc khiến người mua tin tưởng, khó phân biệt thật, giả.

Chị Mai Lan Hương (phường Bồ Đề, Hà Nội) cho hay, chị từng đặt mua đồ điện gia dụng trên sàn TMĐT. Sản phẩm được đánh giá 5 sao, có hàng loạt bình luận tốt. “Tôi thấy nhiều người khen hàng tốt, ít người chê nên tin tưởng. Tuy nhiên, khi nhận hàng, sản phẩm bị móp méo, cắm điện thì chập chờn. Gọi điện phản ánh, mấy ngày không đổi được hàng với các lý do khác nhau. Bỏ tiền mua hàng thật mà cảm giác cứ như bị lừa”, chị Hương chia sẻ.

Một chủ cửa hàng thời trang online thừa nhận từng được chào mời dịch vụ “mua đánh giá 5 sao”. Chỉ cần bỏ 2.000 - 4.000 đồng là có một lượt đánh giá kèm bình luận, hình ảnh. Các sàn TMĐT thường ưu tiên hiển thị sản phẩm có nhiều đánh giá tốt, giúp hàng mới dễ lọt top tìm kiếm và bán chạy hơn.

Về vấn đề trên, TS, LS Lê Bá Thường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu pháp luật và văn hoá doanh nghiệp nhận định: Đây là hành vi có dấu hiệu gian dối thương mại, xâm phạm trực tiếp quyền được thông tin trung thực của người tiêu dùng.

Ông Thường phân tích, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 quy định: Người kinh doanh không được đăng tải thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn về sản phẩm, dịch vụ. Việc thuê người viết đánh giá tích cực, sử dụng tài khoản ảo hay khuyến khích người mua để lại phản hồi không đúng sự thật đều bị nghiêm cấm.

Bên cạnh đó, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP quy định mức phạt từ 20 đến 100 triệu đồng đối với hành vi quảng cáo gian dối, cung cấp thông tin sai lệch gây thiệt hại cho người tiêu dùng. “Nếu hành vi có tổ chức, có dấu hiệu lừa đảo hoặc chiếm đoạt tài sản, người vi phạm có thể bị xử lý hình sự theo Điều 174 hoặc Điều 197 Bộ luật Hình sự”, Luật sư Thường nhấn mạnh.

Theo ông Thường, khác với quảng cáo công khai, review giả thường được ngụy trang dưới dạng đánh giá cá nhân. Người mua khó biết đâu là bình luận thật, đâu là kết quả của một chiến dịch “seeding” thuê từ các công ty marketing ngầm.

“Hầu hết dịch vụ viết review thuê đều dùng mạng lưới tài khoản ảo, đăng nhập từ nhiều địa chỉ IP khác nhau. Một số nền tảng còn thưởng điểm cho người để lại 5 sao, khiến review tích cực trở thành hình thức mua bán trá hình”, ông Thường cho hay.

Ông Thường cho rằng, hành vi này không chỉ vi phạm luật quảng cáo, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cạnh tranh lành mạnh. Doanh nghiệp trung thực bị thiệt hại, còn người tiêu dùng bị dẫn dắt bởi dữ liệu giả.

Review về sản phẩm bày bán trên sàn Shopee. Ảnh minh họa.

Trách nhiệm của sàn TMĐT

Vấn đề càng đáng lo hơn khi nhiều sàn TMĐT chưa kiểm soát được review ảo. Trong khi, Nghị định số 85/2021/NĐ-CP quy định, sàn TMĐT phải xác thực danh tính người bán và đảm bảo tính trung thực của phản hồi.

Theo LS Lê Bá Thường, hệ thống pháp luật hiện nay đã đủ cơ sở xử lý nếu các cơ quan quản lý và sàn giao dịch phối hợp chặt chẽ, cung cấp dữ liệu tài khoản, địa chỉ IP, log truy cập để chứng minh chuỗi hành vi có chủ đích. “Khi chứng minh được hành vi, việc xử phạt là hoàn toàn có cơ sở”, ông Thường nói.

LS Lê Bá Thường cũng lưu ý, những người cung cấp dịch vụ “mua review” dù không trực tiếp kinh doanh sản phẩm vẫn có thể bị xử lý về hành vi tiếp tay cho quảng cáo gian dối. Nếu thu lợi bất chính hoặc gây thiệt hại lớn, họ phải chịu trách nhiệm tương tự bên thuê dịch vụ.

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công thương), năm 2024, số phản ánh về đánh giá sai sự thật trên sàn TMĐT tăng hơn 60% so với năm 2023. Nhiều vụ việc cho thấy “đánh giá ảo” đã trở thành công cụ cạnh tranh không lành mạnh, bóp méo thị trường tiêu dùng trực tuyến.

LS Lê Bá Thường cho rằng, để ngăn chặn hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ ba nhóm giải pháp sau:

Thứ nhất, siết chặt nghĩa vụ của sàn TMĐT, buộc xác thực danh tính người mua hàng trước khi cho phép đăng đánh giá, hiển thị rõ nguồn gốc phản hồi.

Thứ hai, cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm tra các chiến dịch quảng cáo ngầm có yếu tố “seeding review”, đồng thời yêu cầu sàn chủ động lọc và xóa bình luận bất thường.

Thứ ba, nâng cao nhận thức người tiêu dùng, khuyến khích phản ánh review ảo, xây dựng cơ chế tố cáo nhanh.

“Người tiêu dùng là tuyến phòng vệ đầu tiên. Khi họ cảnh giác, biết cách nhận diện review thật, giả, thị trường mới trở nên minh bạch. Còn với doanh nghiệp, xây dựng uy tín bằng sản phẩm và dịch vụ thực chất mới là con đường bền vững”, LS Lê Bá Thường nhận định.

Theo LS Lê Bá Thường, việc xử lý review giả không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là bài kiểm tra về đạo đức kinh doanh trong thời đại số. “Khi thông tin sai lệch được lan truyền bằng công nghệ, niềm tin của người tiêu dùng chính là tài sản dễ bị đánh cắp. Vì vậy, bảo vệ sự thật trong từng dòng đánh giá cũng là bảo vệ thị trường TMĐT lành mạnh”, LS Lê Bá Thường nhấn mạnh.