Giải pháp “kiềng 3 chân” giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả tuân thủ pháp luật thuế

Phó Chủ tịch Liên đoàn thương mại và Công nghiệp Việt Nam Hoàng Quang Phòng chia sẻ thực trạng tuân thủ

Thực trạng tuân thủ và những điểm nghẽn hiện nay

Theo Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Hoàng Quang Phòng, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, với sự thay đổi căn bản của không gian và phương pháp quản lý thuế do các yếu tố như toàn cầu hoá thương mại, tài chính, gia tăng hoạt động kinh tế xuyên biên giới, sự trỗi dậy của nền kinh tế số và thương mại điện tử, hệ thống thuế đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm nguồn thu ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Để hệ thống này vận hành hiệu quả, việc tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp giữ vị trí trung tâm.

Ông Phòng nhận định, thời gian qua, Việt Nam đã có những cải thiện đáng kể về thủ tục, quy trình nộp và hoàn thuế. Hiện nay, hơn 99,3% doanh nghiệp đã khai và nộp thuế điện tử, giúp giảm chi phí và thời gian tuân thủ và tiếp tục giảm nhờ chuyển đổi số).

Tuy nhiên, cần thẳng thắn nhìn nhận mức độ tuân thủ thuế tự nguyện của doanh nghiệp vẫn chưa cao so với khu vực. Tình trạng khai sai, nộp chậm, hoặc cố tình trốn thuế vẫn diễn ra ở nhiều doanh nghiệp.

Cụ thể dù gần như toàn bộ doanh nghiệp đã khai thuế điện tử, tình trạng kê khai sai, chậm hoặc không chính xác vẫn phổ biến, đặc biệt khi nhiều doanh nghiệp chưa kịp cập nhật quy định mới.

Năm 2024, ngành Thuế thực hiện 62.932 cuộc thanh tra, kiểm tra, kiến nghị xử lý tài chính khoảng 62.726 tỷ đồng. Trong lĩnh vực thương mại điện tử, năm 2024 cơ quan thuế đã xử lý 33.003 trường hợp vi phạm, với tổng số thuế truy thu, truy hoàn và xử phạt gần 1.400 tỷ đồng.

Về nợ thuế và gian lận hóa đơn: Chỉ tính đến tháng 3/2025, tổng nợ thuế toàn quốc đã đạt 219.601 tỷ đồng, tăng 12,2% so với cùng kỳ 2024. Bên cạnh đó, hành vi mua bán, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp vẫn diễn biến phức tạp, với hàng trăm doanh nghiệp “ma” được phát hiện nhằm mục đích mua bán hóa đơn, hợp thức hóa chi phí hoặc gian lận hoàn thuế.

Trong khu vực FDI hiện tượng chuyển giá và khai lỗ tiếp tục là vấn đề nổi bật. Nhiều doanh nghiệp FDI báo lỗ liên tiếp nhưng vẫn mở rộng quy mô, đặc biệt trong các ngành linh kiện điện tử, may mặc, tư vấn kỹ thuật. Riêng với doanh nghiệp có giao dịch liên kết, cơ quan thuế đã thanh tra 711 doanh nghiệp trong năm 2024, qua đó truy thu, truy hoàn và xử phạt 1.675 tỷ đồng, giảm lỗ 8.590 tỷ đồng và điều chỉnh tăng thu nhập chịu thuế 4.983 tỷ đồng.

Giải pháp “kiềng 3 chân” ngăn chặn chuyển giá và hóa đơn bất hợp pháp

Ông Hoàng Quang Phòng cho rằng, để khắc phục các điểm nghẽn trên, ngành thuế cần triển khai các giải pháp đồng bộ. Theo đó:

Đối với cơ quan quản lý Nhà nước: cần nâng cao tính ổn định, minh bạch và khả năng dự báo của chính sách thuế. Cần ban hành quy định mới kèm theo tài liệu hướng dẫn chi tiết, ví dụ minh họa và giai đoạn chuyển tiếp rõ ràng, tránh tình trạng “hiểu mỗi nơi một kiểu”.

Các giải pháp cụ thể bao gồm: duy trì cổng thông tin tập trung, cung cấp “bản hợp nhất điện tử” cho từng sắc thuế giúp người nộp thuế tra cứu theo tình huống cụ thể thay vì phải đọc nhiều văn bản rời rạc. Khi chính sách có điều chỉnh, cần công bố lộ trình thay đổi hàng năm, giúp doanh nghiệp chủ động chuẩn bị thay vì bị động ứng phó.

Để cải thiện tính minh bạch và hiệu quả trong thực thi, cơ quan thuế cần công khai quy trình và tiến độ xử lý hồ sơ, đặc biệt với các thủ tục hoàn thuế và miễn giảm thuế. Hệ thống quản lý hồ sơ điện tử nên cho phép doanh nghiệp theo dõi trạng thái xử lý theo thời gian thực, kèm thời hạn giải quyết rõ ràng cho từng bước. Đồng thời, nên thiết lập cổng hỏi đáp với thời hạn phản hồi bắt buộc, giúp doanh nghiệp có cơ sở pháp lý khi kê khai, giảm nguy cơ bị xử phạt do hiểu sai.

Ngành Thuế cần tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số và liên thông dữ liệu giữa cơ quan thuế, hải quan, kho bạc, ngân hàng và cơ quan đăng ký kinh doanh. Việc chia sẻ dữ liệu này giúp giảm sai lệch, hỗ trợ phân tích rủi ro chính xác hơn và giảm gánh nặng cung cấp lại thông tin cho doanh nghiệp.

Cần khuyến khích cơ chế “tự khai – tự sửa – tự chịu trách nhiệm” (xem xét miễn hoặc giảm phạt khi doanh nghiệp chủ động khai bổ sung trước thanh tra). Điều này giúp chuyển trọng tâm từ “xử lý vi phạm” sang “hỗ trợ tuân thủ”.

Trong các vấn đề phức tạp như giao dịch liên kết, giá chuyển nhượng, thuế tối thiểu toàn cầu, cơ quan thuế cần xây dựng sổ tay hướng dẫn kỹ thuật, bộ câu hỏi – đáp hợp nhất và các văn bản giải thích mang tính tiền lệ. Việc có hướng dẫn thống nhất sẽ giúp cả cán bộ thuế lẫn doanh nghiệp áp dụng đồng đều, giảm tình trạng diễn giải khác nhau giữa các địa phương.

Cuối cùng cần nâng cao năng lực và đạo đức công vụ của cán bộ thuế, xây dựng cơ chế đánh giá minh bạch dựa trên mức độ hài lòng của người nộp thuế.

Đối với VCCI và hiệp hội ngành nghề: Các tổ chức này cần phát huy vai trò cầu nối, cung cấp kênh truyền thông chính sách hiệu quả và cơ chế phản hồi hai chiều. Phát triển năng lực tư vấn thuế nội bộ cho hội viên thông qua mạng lưới chuyên gia.Thúc đẩy hình thành văn hóa tuân thủ bằng các khóa đào tạo ngắn hạn về quản trị rủi ro thuế và chương trình công nhận “doanh nghiệp tuân thủ tốt” để tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực.

VCCI và các hiệp hội cũng cần phát huy vai trò phản biện chính sách nhằm hoàn thiện khung pháp lý thuế. Tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi mô hình hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ của các nước như Singapore hay Hàn Quốc.

Đối với doanh nghiệp: Doanh nghiệp cần chủ động coi tuân thủ thuế là một phần trong quản trị chiến lược và đầu tư nghiêm túc. Xây dựng khung kiểm soát thuế nội bộ phù hợp với quy mô hoạt động, phân công đầu mối phụ trách thuế.

Các đơn vị cũng cần nâng cao năng lực dữ liệu và tự động hóa quy trình thuế, chuẩn hóa thông tin và đầu tư phần mềm quản trị tích hợp có chức năng cảnh báo rủi ro thuế. Đào tạo thường xuyên cho bộ phận kế toán – thuế, và lãnh đạo doanh nghiệp cần theo dõi các chỉ tiêu hiệu quả tuân thủ.

Tăng cường tiếp cận thông tin và hợp tác với cơ quan thuế để xây dựng niềm tin. Khi tư duy “tuân thủ chủ động” được đặt nền tảng từ người đứng đầu, năng lực tuân thủ sẽ được củng cố bền vững, góp phần nâng cao uy tín và tính minh bạch của doanh nghiệp.